Działalność Państwowej Inspekcji Sanitarnej w całości służy utrzymaniu i wzmacnianiu stanu zdrowia oraz zapobieganiu powstawania chorób, w tym zakaźnych i zawodowych.

Podstawowym aktem prawnym, na którym opiera się działalność Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest Ustawa z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, zwana dalej "Ustawą" (tekst jednolity Dz.U.2021. 195, z późn. zm.).
Ustawa ta określa zakres działania państwowych inspektorów sanitarnych działających przy pomocy stacji sanitarno-epidemiologicznych, które są publicznymi zakładami opieki zdrowotnej.

Państwowa Inspekcja Sanitarna działa w zakresie:
- zapobiegawczego nadzoru sanitarnego,
- bieżącego nadzoru sanitarnego,
- zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych,
- oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia.

Zapisy Ustawy pozwalają na rozwiązywanie problemów zdrowia publicznego w sposób kompleksowy, polegający nie tylko na przeprowadzaniu w ramach nadzoru bieżącego i zapobiegawczego kontroli oraz badań laboratoryjnych stanowiących podstawę wydawanych decyzji, ale również na powszechnej edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia realizowanej we współpracy z innymi jednostkami organizacyjnymi Państwa, organizacjami pozarządowymi oraz społecznością lokalną.

Organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej są:
- Główny Inspektor Sanitarny,
- Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny,
- Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny,
- Państwowy Graniczny Inspektor Sanitarny dla obszarów przejść granicznych drogowych, kolejowych, lotniczych, rzecznych i morskich, portów lotniczych i morskich oraz jednostek pływających na obszarze wód terytorialnych.

Główny Inspektor Sanitarny realizuje swoje zadania w oparciu o Główny Inspektorat Sanitarny, którym kieruje.

Państwowi Wojewódzcy Inspektorzy Sanitarni są jednocześnie dyrektorami wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych, będących zakładami opieki zdrowotnej i jednostkami budżetowymi Ministerstwa Zdrowia.

Państwowi Powiatowi i Graniczni Inspektorzy Sanitarni wykonują swoje zadania przy pomocy podległych im powiatowych i granicznych stacji sanitarno-epidemiologicznych, których są jednocześnie dyrektorami.

Państwowa Inspekcja Sanitarna finansowana jest z budżetu państwa:
- stacje wojewódzkie są dysponentem środków finansowych II stopnia,
- stacje powiatowe i graniczne są dysponentem środków finansowych III stopnia,

poza tym, zgodnie z Ustawą z dnia 30 czerwca 2005 r., o finansach publicznych (t.j. Dz.U.2021. 305 
z późn. zm.), stacje prowadzą gospodarkę pozabudżetową w ramach dochodów własnych, a za wykonane usługi pobierają opłaty.

Wojewódzkie oraz powiatowe i graniczne stacje sanitarno-epidemiologiczne działają również na podstawie statutów nadanych przez Wojewodę oraz opracowanych na ich podstawie regulaminów organizacyjnych.